Couleur locale

Van onze pleisterplaats Kourou, waar we een week hebben vertoefd, is het 125 mijl varen naar onze volgende bestemming Saint-Laurent-du-Maroni op de grens van Frans Guyana en Suriname. Dat zou ongeveer een etmaal zijn, maar we gaan lekker lopend op de noordoosten wind en de stevige stroming mee, veel te snel. We liggen daarom een aantal uur bij, en dat is eigenlijk best wel fijn want we moeten nog steeds alles op de hand sturen. Een paar uurtjes rust is dan een welkome verrassing.

Als we in de ochtend de Maroni rivier met de laatste uurtjes opkomend tij opvaren krijgen we een heel andere indruk dan we hadden van de Kourou. Veel groener, beestengeluiden, jungle.

Al vlot zien we de ‘Edith Cavell’ voor ons opdoemen, een bevoorradingsschip dat in 1924 nét voor haar eindbestemming Saint-Laurent op een zandbank liep en sindsdien langzaam maar zeker transformeert in een tropisch eiland. Voor óns een handig herkenningspunt omdat erachter verenigingshaven Marina SLM haar mooringboeien heeft neergelegd. Jawel, een heuse marina! Eigendom van Italiaan Davide, die het Nederlandse TV programma “ik vertrek” waarschijnlijk regelmatig keek. En nu bij toeval tijdelijk efficiënt en heel behulpzaam gerund door een aangewaaid zeilend Frans jong stel Audrey en Romain, met een goede smaak voor boten trouwens; Wauquiez Pretorien ;-).
Onder het genot van een welkomstaperitief worden we lid van de vereniging (dat moet blijkbaar) en klaren we alsnog officieel in in Frans Guyana, beter laat dan nooit, waarmee we weer een stempel in ons paspoort rijker zijn. Vraag me niet waarom dit moet, we zijn immers als Europeaan op Frans grondgebied, maar à la, het ging wel heel makkelijk. Romain geeft ons nog een autotour door de stad en dropt ons bij… de SuperU. Wéér allemaal lekkere spulletjes. We like.

Direct al hangt hier een andere sfeer dan in Kourou. Deze stad heeft duidelijk meer om het lijf. Meer historie, meer levendigheid, meer smoel. In dezelfde tijd als de Îles du Salut, tot aan halverwege de vorige eeuw was Saint-Laurent een gevangenisstad. Een deel daarvan bestaat uit een ruim opgezet gebied voor de ‘officiels‘, die de stad en de gevangenissen bestuurden. Er staan prachtige koloniale gebouwen, duidelijk de buurt voor de invloedrijken.

Het gevangenisgebied ziet er wat minder chique uit… Tijdens een rondleiding door het ‘Camp de Transportation’, vrij vertaald ‘komen en gaan van gevangenen’, krijgen we een interessant kijkje in het toenmalige gevangenisleven in deze beruchte strafkolonie. De tegenstrijdigheid tussen het humeur van onze goedlachse gids Ronny en de treurugheid van het verhaal dat hij vertelt, is enorm.

Net als op Îles du Salut was het regime hier stevig, en eigenlijk gold ‘eenmaal binnen, altijd binnen’. De gevangenen moesten hard werken om de gevangenis verder uit te bouwen en te onderhouden. Eenmaal per maand je kleren wassen, eenmaal per week jezelf wassen, volledige stilte onder de gevangen op het terrein, je mocht niet leunen tegen muren.

De gedeelde gevangenisruimten waren krap en vaak overvol. De isoleercellen waren ingericht om op diverse manieren gevangen extra te straffen, zeg maar gerust martelen. Er waren ook cellen bedoeld als ‘wachtcellen’ voor je transport naar de Îles de Salut, waar ik in de vorige blog over schreef, daarin kon je beter niet terecht komen. De guillotine werd hier regelmatig gebruikt om het doodsvonnis te voltrekken en werd bediend door medegevangenen, hè gezellig. Een gevangene die de guillotine als straf kreeg schreef nog “adieu maman” als laatste groet. Dat de hoofden na de voltrekking naar het naastgelegen ziekenhuis werden gebracht en op sterk water werden gezet voor onderzoeksdoeleinden, maakt het nog wel extra bizar hoe toen met gevangenen werd omgegaan.

Áls je al vrij kwam en je moest werken in de stad, de ‘centre ville’, werd je eraan gehouden om nog jarenlang je schuld af te kopen. Jezelf voorzien in kosten van levensonderhoud was erg lastig, laat staan dat je genoeg verdiende om ooit nog de boot terug naar Frankrijk te kunnen betalen. Het merendeel belandde zo (weer) in de criminaliteit, waardoor je al snel weer door het recidive-poortje terug naar de gevangenis werd geloodst.

Een van de gevangen hier (en later verplaatst naar Îles du Salut) was Henri Charrière, ook wel Papillon genoemd. Hij heeft meerdere malen geprobeerd te ontsnappen, zijn negende poging is succesvol en is daarmee één van de weinigen die zijn belevenissen heeft kunnen navertellen. Zijn verhalen, en die van medegevangenen, zijn gebundeld in het boek Papillon, dat in de zeventiger jaren ook verfilmd is.

Vanaf 1953 werd Saint-Laurent door de Fransen bevrijd van haar functie als strafkolonie. Gevangenen, officials en hun nazaten bleven hier echter wonen. Zelfs de huidige burgermeester is een zoon van een toenmalig gevangene.

Sindsdien is het behoorlijk wat vrolijker geworden in Saint-Laurent. De gevangenis werd opgeknapt en als nagedachtenis aan de 65.000 gevangenen opengesteld voor de bevolking. In het ‘centre ville’ is de opzet van de toenmalige stad waar handel plaatsvond grotendeels gelijk gebleven. We vermaken ons op de kleurrijke markt, waar vele kleine kraampjes hun lokale productie aanbieden. Nog meer dan in Kourou is hier een weldaad aan groenten, fruit en smaakmakers te krijgen waar wij heel blij van worden.

Het valt op dat de marktverkopers bijna net zo divers zijn als de waren die te krijgen zijn. Zo komt een flink deel van de marktkoopwaar per korjaal (smalle lange houten boot, vaak met een héle grote buitenboordmotor) uit het aan de overkant van de Maroni rivier gelegen Suriname. De Surinamers krijgen hier flink meer geld voor hun waar dan in hun eigen land. Ook zien we behoorlijk wat Aziaten. Zij verkopen onder andere heerlijke vers gemaakte soepen, loempia’s en sapjes. Aan zwaan-kleef-aan-tafels nuttig je tussen de kakofonie van lokale inwoners heerlijk geurende gerechten. Onze garnalensoep is heerlijk!

Daarnaast heeft Saint-Laurent culinair nog behoorlijk wat meer te bieden. We eten bij Chez Loé heerlijk wat-de-creoolse-pot schaft: garnalen in een aromatische kokossaus met linzen en rijst. Bij Chez Félicia maken we kennis met wat wild gespuis dat hier rondzwerft. We eten Pekari, een klein wild zwijntje, en Paca (het lijkt op een kruising tussen een haas en een cavia). Ondanks de kogel in mijn stukje vlees, heerlijk en leuk om weer iets echt nieuws te proeven.

Het moderne Saint-Laurent biedt verder behoorlijk wat voorzieningen waar we graag gebruik van maken. Er is een grote moderne bouwmarkt waar we een nieuw kettingslot voor onze bijboot en nog wat reparatieonderdelen scoren. Er is hier ook weer goed mobiel internet, we kunnen gemakkelijk bellen naar Nederland om bij te kletsen met familie en vrienden die we al lang niet meer hebben gesproken, en om een en ander te organiseren voor het repareren van de stuurautomaat. Fijn!

Tegelijkertijd voelt het ook alsof het niet helemaal klopt. Alles lijkt goed geregeld, het is veilig, er zijn goede wegen, moderne winkels en sociale voorzieningen zoals je die zou verwachten in Frankrijk (er komen zelfs Surinaamse vrouwen hier bevallen om recht te krijgen op school en toelagen voor de kinderen). Als we een wandeling meer landinwaarts maken wordt ons gevoel dat er iets scheef zit eigenlijk steeds sterker. Tropische, wat bouwvallige hutjes op in jungle uitgekapte percelen, wat minder opgeruimd, wat meer mannen die maar een beetje rondhangen onder de schaduw van bomen. Binnenlandse bevolking kijkt wat verlegen naar de grond als we ze begroeten met ‘bonjour’, een groet terug komt er wat aarzelend uit. De gendarmes die hier rondlopen zijn allemaal blanke Fransen met kortgeschoren koppies.

Alsof er een hele westerse schil zit om een land en bevolking, terwijl je proeft dat er onder die schil een verleden zit waarin heel veel is gebeurd en andere waarden heersen dan de westerse schil doet uitstralen. Tijdens een referendum in 2010 voor uitbreiding van de autonomie van het land kiest een ruime meerderheid van de inwoners voor voortzetting van de huidige status om volledig onder besturing van Frankrijk te blijven. Kennelijk stellen ze prijs op de huidige situatie.

Het houdt ons wel bezig dat we de vinger niet zo goed achter dit land krijgen, maar waarom eigenlijk? Zijn wij met onze nieuwsgierige, verklarende westerse bril inmiddels zo gewend dat voor alles een aanwijsbare reden moet zijn, dat het gestructureerd uitgelegd moet kunnen worden? Toch nog niet helemaal de wereldreiziger die helemaal openstaat voor álles, ook als het gewoon zo is zoals het nu is? Zelf merk ik dat ik het verschil met Gambia groot vind. Daar ervoeren we de mensen zó open over zichzelf, hun land. Trots op wat ze hadden. Nieuwsgierig. Missen we het échte contact met de lokale bevolking hier in Frans Guyana dan en willen we dat verklaren? Of zijn wij gewoon nog niet lang genoeg in het land geweest? Hebben we het genoeg ervaren, een kans gegeven, omdat we onze pijlen inmiddels ook al op Suriname, onze volgende bestemming waar we héél veel zin in hebben, hebben gericht?

Al met al hebben we heel erg genoten van Frans Guyana, dat door vele invloeden en gebeurtenissen kleurrijk is geworden zoals het is. Als tip voor andere zeilers zou ik zeggen dat je Kourou over kunt slaan tenzij je dicht bij de Atlantische kust goed boodschappen wil inslaan en vers brood van Roberto wil. Saint-Laurent vonden wij heel interessant. En het gevoel dat het voor ons nog niet af is nemen we voor wat het is.